De bouwsector heeft sinds januari 2024 te maken met een fundamentele verandering: de invoering van Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Bedoeld om de kwaliteit in de bouwsector te verbeteren, bracht de wet het afgelopen jaar zowel uitdagingen als kansen met zich mee. In dit artikel blikken we terug op de invoering en kijken we vooruit naar wat 2025 ons zal brengen.
In aanloop naar de invoering van de Wkb, dienden veel aannemers en opdrachtgevers eind 2023 nog projecten in onder het oude stelsel, wat leidde tot een piek in vergunningsaanvragen. Logischerwijs verliep de eerste fase van de implementatie langzaam, maar de kwartaalrapportage van de VNG laat zien dat het aantal Wkb-gerelateerde bouwinitiatieven flink steeg na de zomer. Hoewel exacte cijfers lastig vast te stellen zijn door verschillen in de rapportages van het DSO en de TloKB, schat men in dat er landelijk zo’n 1.100 Wkb-initiatieven zijn geweest tot en met het derde kwartaal.
Eerste trends en inzichten
De VNG-rapportage van het derde kwartaal geeft ons een voorzichtig eerste beeld. 25 gemeentes geven aan een minder streng handhavingsbeleid te hanteren, terwijl anderen juist een intensiever beleid voeren. Enkele gemeenten signaleren een toenemende inzet van handhaving, anderen een afname. In de VNG-rapportage wordt gesteld dat er nog te weinig data is om conclusies te kunnen trekken. We verwachten dat de vierde kwartaalmonitoring, begin 2025, een beter overzicht geeft van de voortgang en impact van de stelselwijzigingen.
Belangrijke aandachtspunten
Bij de invoering van de Wkb werden twee belangrijke aandachtspunten genoemd: de beschikbaarheid van kwaliteitsborgers en de kosten van projecten. Vereniging Kwaliteitsborging Nederland (VKBN) kan bevestigen dat er ruim voldoende kwaliteitsborgingsbedrijven zijn voor de ondersteuning van het aantal lopende en in voorbereiding zijnde projecten onder gevolgklasse 1.
Uit berekeningen van kwaliteitsborgers blijkt dat de daling van de leges de kosten voor kwaliteitsborging (ruim) compenseren bij bouwprojecten van enige omvang. Bij het bouwen van nieuwe bouwwerken onder de Wkb vervalt namelijk de vergunning voor de technische bouwactiviteit. Hierdoor worden alleen kosten gemaakt voor de leges voor de omgevingsplanactiviteit. Bij nieuwbouwwoningen liggen de leges onder de Wkb ruim 40% lager dan onder de reguliere vergunningplicht, zo blijkt uit rapportage van het Centrum van Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO).
Verbouwprojecten uitgesteld
Sinds 1 januari 2024 is bij ongeveer 80 proefprojecten ervaring opgedaan met verbouwactiviteiten onder kwaliteitsborging. Hieruit bleek dat de kosten en administratieve lasten voor aannemers bij kleine projecten nog relatief hoog zijn, terwijl het uitgangspunt van de Wkb is dat de kwaliteit toeneemt tegen aanvaardbare kosten.
Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening maakte daarom in december bekend dat verbouwingen voorlopig niet vallen onder de Wkb. Zij gaat de komende tijd eerst in gesprek met gemeenten, kwaliteitsborgers en marktpartijen over mogelijke aanpassing van de Wkb voor verbouw.
De VKBN betreurt dit uitstel, maar begrijpt de keuze. We blijven ons actief inzetten om het Ministerie te ondersteunen en willen het uitvoeren van proefprojecten voor verbouw stimuleren. Deze kunnen gebruikt worden om ervaring op te doen en daarmee het instrumentarium verder te ontwikkelen, met als doel dat kosten verder omlaag kunnen.
Verdere professionalisering in 2025
Waar 2024 in het teken stond van eerste gewenning, zien wij 2025 als het jaar van verdere professionalisering. Het Ministerie van VRO verwacht dat vanaf de zomer van 2025 enkele duizenden nieuwbouwprojecten onder gevolgklasse 1 in uitvoering zijn onder de Wkb. Onze ambitie is dat de samenwerking tussen instrumentaanbieders en kwaliteitsborgers enerzijds, en opdrachtgevers en aannemers anderzijds sterker wordt, zodat het nieuwe stelsel in de volle breedte zijn vruchten gaat afwerpen.
De Wkb brengt namelijk voordelen voor alle betrokkenen in de bouwketen:
De werkwijze van de Wkb sluit beter aan bij de realiteit van de bouwpraktijk. In plaats van uitgebreide uitwerkingen bij de vergunningsaanvraag, geeft de Wkb meer flexibiliteit voor ontwerpers en bouwers: een meer gestroomlijnde workflow die past bij de natuurlijke fasering van ontwerp, uitvoering en oplevering. Essentiële onderdelen worden aan het begin van een project vastgesteld, terwijl verdere kwaliteitscontroles plaatsvinden gedurende het bouwproces. Deze aanpak verlaagt de administratieve lasten en maakt het eenvoudiger om kwaliteitsborging te integreren in de dagelijkse werkzaamheden.
Bij kleinere projecten geldt dit nu nog in mindere mate. Dit is voor de VKBN aanleiding om te investeren in manieren om de Wkb ook voor kleinere projecten efficiënter te maken. Een van onze commissies is bijvoorbeeld bezig met een standaardisatie van werkwijzen, wat (ook) moet bijdragen aan kostenverlaging bij kleinere projecten.
Ambitie van de VKBN
De implementatie van de Wkb brengt uitdagingen met zich mee, toch tonen de eerste resultaten aan dat het systeem werkt. De VKBN ziet de wet als een kans om de sector duurzamer, efficiënter en toekomstbestendiger te maken.
De VKBN verbindt alle relevante partijen in de sector - ontwerpende partijen, bouwende partijen en overheid – om het systeem te optimaliseren. Vanuit de Kamer Instrumentaanbieders voeren we bijvoorbeeld regelmatig overleg met de TloKB om verbeteringen door te voeren. Samen kunnen we blijven leren en bouwen aan een sector waarin bouwkwaliteit niet alleen wordt geborgd, maar ook aantoonbaar wordt verbeterd.
De belangrijke eerste stappen zijn gezet. Laten we in 2025 de volle potentie van de Wkb benutten. Alleen door samenwerking kunnen we de bouwsector naar een hoger niveau tillen.